Τι σχέση έχει το «μετα-μοντέρνο» με την ΑΛΗΘΕΙΑ;

Ολόκληρος ο «ΑΝΑ-ΠΑΡΑΣΤΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» είναι ψεύτικος!

Σχόλια πάνω στο κείμενο του ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ για τον ΑΝΔΡΕΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟ

Εμείς οι ανδρείοι της ηδονής, (ΚΑΒΑΦΗΣ)                                                           

οι ποιητές της δράσεως και του λόγου, (ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ)                                   

πιστεύουμε ακράδαντα και σας το λέμε ξεκάθαρα, (ΑΛΕΥΡΑΣ)             

ότι… το άγγιγμα των γυμνών σωμάτων,  είναι πιο καίριο                             

απ’ όλες τις αποφάσεις των συνδικάτων! (ΕΛΥΤΗΣ)

Αυτά έλεγαν τον περασμένο αιώνα, οι μεγαλύτεροι ποιητές της Μεσογείου, προσπαθώντας να ορίσουν το νόημα της ζωής και της ευτυχίας και αυτή ήταν η μόνιμη προσπάθεια του Σωκράτη με το «μεικτόν γένος» (Φίληβος 17a3 και σε όλους σχεδόν τους διαλόγους), με τη δημιουργική σύνθεση (το μοντάζ), να ορίζει και να καθ-ορίζει τις λέξεις και τα νοήματα, ώστε να βάλει τις βάσεις για τη φιλοσοφία και την επιστημονική σκέψη και για τον προσδιορισμό της ΑΛΗΘΕΙΑΣ και της ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑΣ. Οι ορισμοί δημιούργησαν τη «συν-θετική σκέψη», τους «συν-λογισμούς» και την ΠΟΙ-ΗΣΗ, που γέννησαν τον ΑΝΘΡΩΠΟ και τον έκαναν να ξεχωρίσει απ’ όλα τα ζωντανά και μη της φύσης και τον έκαναν θεό, με την Ηρακλειτική έννοια… ότι είναι: «ο ΠΑΝταχού παρών και τα ΠΑΝτα πληρών»… «… και εκ ΠΑΝτων εν… και εξ ενός τα ΠΑΝτα»…

Αγαπητέ μου Κώστα, κάνεις τραγικό λάθος, όταν αναφέρεις ότι: «Μονότροπος και μονόχορδος είναι ο ποιητικός και πεζογραφικός λόγος του Εμπειρίκου, το ίδιο και η καθαρεύουσά του. Μονοθεματικά τα ποιήματά του, αλλά και τα πεζά του, απελπιστικά περιοριστικό το λογοτεχνικό του σύμπαν».

Πιστεύω ότι ο Εμπειρίκος, πέρα από το αδιανόητα επαναστατικό- ερωτικό και μόνιμα καυτό– ηδονικό– και ζωντανό ύφος του, θεματο- λογικά, η φιλοσοφία του και η ποίησή του, είναι απόλυτος ορισμός του διαχρονικού ελληνισμού. Σημειώνω μερικά μικρά αποσπάσματα για του ,λόγου το αληθές:

-«Αύριο το πρωί, φεύγω με το πρώτο λεωφορείο, για να ανατινάξω με δυναμίτιδα εις τον αέρα το Μαντείον των Δελφών». Νεοπτόλεμος Α΄, Βασιλεύς των Ελλήνων (1).      

Είναι αδιανόητο να λέγεται αυτή η φράση από άνθρωπο, ,που πάει να σκοτώσει το θεό του Πνεύματος και της Ποίησης, το θεό Απόλλωνα, γιατί θανάτωσε τον πατέρα του τον Αχιλλέα! Μόνο από έλληνα μπορεί να ειπωθεί αυτή η επαναστατική φράση… ,(Ο Απόλλων ήταν αριστοκράτης θεός, ενώ ο Διόνυσος υπήρξε πάντοτε δημοτικός, θεός του λαού… κατά τον Ε.R. Doodds (2). Και συνεχίζει ο Εμπειρίκος…               

"Θεε! Ο καύσων αυτός χρειάζεται για να υπάρξει τέτοιο φως! Το φως αυτό χρειάζεται, μιά μέρα για να γίνει μιά δόξα κοινή, μιά δόξα πανανθρώπινη, η δόξα των Ελλήνων, που πρώτοι, θαρρώ, αυτοί, στον κόσμο εδώ κάτω, έκαμαν οίστρο της ζωής το φόβο του θανάτου" (3).

Έχεις συνειδητοποιήσει ότι ο ελληνικός καύσων δημιουργεί το ελληνικό φως (το μοναδικό κατά το Διευθυντή Φωτογραφίας Walter Lassaly). Και το ΦΩΣ αυτό δημιούργησε τον ελληνικό πολιτισμό, που έκανε τραγούδι τον ΕΡΩΤΑ της ΖΩΗΣ και εξαφάνισε το θάνατο! {Συνειρμός με το τραγούδι  «Πέντε έλληνες στον Άδη», του Γιάννη Παπαϊωάννου}. Το ποίημ – κείμενο,  που σου γράφω πάρα κάτω (και στο στέλνω και σε μπροσούρα όπως έκανε ο Καβάφης), πιστεύω ότι είναι το πιο επαναστατικό  - ερωτικό κείμενο που έχει γραφτεί ποτέ!... και ταιριάζει απόλυτα στον ατομικό και το ομαδικό ψυχισμό μας, για ΤΩΡΑ και για ΠΑΝτα!                                                                                                  

Στη μητέρα μου

Σκεφτείτε, λέει, με το έτσι θέλω, εμείς οι ερωτικοί επαναστάτες, να καταλαμβάναμε τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.) και όλα τα κοινοβούλια, όλων των χωρών και όλους τους τηλεοπτικούς σταθμούς και όλα τα καφενεία και όλα τα σούπερ μάρκετ και όλα τα συνέδρια και όλα τα "μίτινγκ" και όλους τους χώρους που είναι μαζεμένοι άνθρωποι και να φωνάζαμε τον Ανδρέα Εμπειρίκο να βγάλει τον πανηγυρικό της ημέρας και ο Ανδρέας με βήμα συνεσταλμένο, αφού ανέβαινε στο έδρανο του Ο.Η.Ε, που είχε μεταφερθεί αυτόματα στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, το ομορφότερο θέατρο του κόσμου και από το κέντρο της ορχήστρας, ακριβώς στη θυμέλη, να έλεγε με στεντόρεια αλλά ελληνική, υποβλητική φωνή: "Μεταλλωρύχοι, ψυχοαναλυταί και ποιηταί της δράσεως και του λόγου, χειρώνακτες και πνευματικοί εργάται απάντων των εγκάτων της γης και της ψυχής του ανθρώπου, απ' όπου εκπορεύονται ή εξορύσσονται, με κόπους και θριάμβους,ο άνθραξ, η λάβα, ο χρυσός, ο σπόρος, το νερό, ο κραδασμός, ο λυρισμός, το σπέρμα, τουτέστιν όλοι οι θησαυροί της οικουμένης, σύντροφοι, συνοδοιπόροι, σ μ ί χ τ ε ς, συνερασταί και αδελφοί εν όπλοις, εργάται και ερευνηταί του απείρου βάθους, άνευ της κατακτήσεως του οποίου θα ήτο αδύνατον να συλλάβωμεν καν την έννοιαν του απείρου ύψους, σας απευθύνω, επάνω και μέσα από τας οικουμενικάς και τας ατομικάς μας τρικυμίας, σας απευθύνω εκ βάθους καρδίας, ένθερμον και παλλόμενον χαιρετισμόν ευγνωμοσύνης και αλληλεγγύης και πιστεύω ότι ο καθείς από εσάς δύναται να υπερβεί, οιανδήποτε στιγμήν, όλα τα πλαίσια πάσης διδασκαλίας, πάσης ηθικής, πάσης εννόμου τάξεως, παντός κανονικού ρυθμού και να υπακούσει εις τας κραταιάς εκείνας τυφλάς της φύσεως δυνάμεις, που αποτελούν την κινητήριον δύναμιν της ακυβερνήτου ενεργείας" ! (4) Και όλοι να μέναμε άφωνοι απ' άκρου εις άκρον του πλανήτη, τουτέστιν από τη μιά, μέχρι την άλλη άκρη του σύμπαντος και η αναμετάδοση να γινόταν δορυφορικά, δώθε και πέρα από τα πλανητικά συστήματα και από το νεοανακαλυφθέντα γαλαξία "Οκτάνα" και ξαφνικά όλοι και όλα, άνθρωποι, βουνά, πουλιά, αστέρια και υάκινθοι, να φωνάζαμε με μιά φωνή: "Αλληλούϊα…Αλληλούϊα…Ευοί…Ευάν…" (5) κι εγώ μόνος σε μιάν άκρη, στο Οίτυλο της Μάνης, σ' ένα βράχο, να έκλαιγα, να έκλαιγα με λυγμούς και να μονολογούσα τα τρυφερά λόγια και τη συμβουλή της μαμάς μου: "ΕΝ ΗΔΟΝΗ ΚΑΙ ΕΝ ΟΡΓΑΣΜΩ ΕΙΣ ΠΑΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΑΣ", παιδί μου!

Και μόνο αυτά τα κείμενα να είχε γράψει ο Εμπειρίκος, θα ξεχώριζε αμέσως από τους ευρωπαίους υπερρεαλιστές και από το «θείο» Σαντ.  Και μόνο η θετική αντιμετώπιση των πάντων (χαρακτηριστικό της ελληνικής φιλοσοφίας και του ελληνικού τρόπου ζωής) κάνει να ξεχωρίζει από την ευρωπαϊκή νοοτροπία  και την καταθλιπτική φοβιστική και θανατερή σκέψη των Καρτεσιανών!

Ως προς «τον καθ’ ημάς μοντερνισμό στην κυρίαρχη αφήγησή του, όπως γράφεις,  (που) ορίζεται από τις κορυφές του τριγώνου Σεφέρης -  Ελύτης – Εμπειρίκος…»… έχω να σου πω, ότι επειδή έχω φάει στη μάπα, εδώ και χιλιάδες χρόνια, όλες τις αναπαραστάσεις και του λόγου και της εικόνας, και επειδή η ευδαιμονία είναι αλλού (ΕΝΤΕΛΩΣ ΑΛΛΟΥ), όχι στο τρίγωνο, ούτε στο τετράγωνο, όπως λες, αλλά στον κύκλο, στις καμπύλες της ζωής μας και της ψυχής μας, είμαι κάθετα εναντίον της ΑΝΑ-ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ! (Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί όλοι οι φίλοι μας γράφουν μυθιστορήματα και ποιήματα και μάλιστα αυτές τις μέρες τα εκδίδουν (λόγω εορτών), για να πουληθούν καλύτερα)! Όλος ο πολιτισμός είναι αναπαραστατικός, είναι ψεύτικος, εντελώς ψεύτικος, είμαι απόλυτα Σωκρατικός και πιστεύω  αυτό που λέγεται στο Φαίδρο. Ο Πλάτων, εξετάζει την ευπρέπειαν και την απρέπειαν περί του γράφειν κ’ ευρίσκει, αφού αναφέρει το μύθο της ανακαλύψεως του γραπτού λόγου, ότι ο τελευταίος δεν είναι φάρμακον διαρκούς μνήμης, αλλ’ απλής υπομνήσεως, ενώ ο προφορικός λόγος είναι αυτάρκης  και σπείρετε εις ψυχάς ζώσας! Η αλήθεια δεν χρειάζεται περιττά κοσμήματα και επίθετα, αλλ’ απλουστάτην μέθοδον, όταν παραστεί ανάγκη να φέρει πρακτικά αποτελέσματα, τα περιττά κοσμήματα συσκοτίζουν και πολλάκις διαστρέφουν την πρακτικήν επιστήμην. Λέει ο Σωκράτης στο Φαίδρο: «δεν δύναμαι ακόμη κατά το Δελφικό επίγραμμα (6) να γνωρίσω τον εαυτό μου. Γελοίο δε μου φαίνεται, ενώ τούτο αγνοώ, να εξετάζω τα ξένα. Δεν εξετάζω αυτά αλλά τον εαυτό μου,  εάν είμαι θηρίο πολυπλοκώτερο από τον Τυφώνα (7) και περισσότερο μανιακόν ή εάν είμαι ζώο πιό ήμερο και πιό απλό,  το οποίο έχει και θεϊκή και λογική φύση». Λέει ο Σωκράτης το μύθο για τη γραφή: «Άκουσα ότι στη Ναύκρατιν (8) της Αιγύπτου, γεννήθηκε ένας από τους πιό παλαιούς θεούς ο Θευθ. Αυτός πρώτος βρήκε τον αριθμόν, το λογαριασμόν, τη γεωμετρία, την αστρονομία, ακόμα και τα παιχνίδια με τους πεσσούς και τους κύβους και τέλος και τη γραφή. Σε ολόκληρη την Αύγυπτο βασιλιάς – θεός ήταν ο Θαμούν (9). Σ’ αυτόν ήρθε ο Θευθ και εξέθεσε τις εφευρέσεις  του και γιατί έπρεπε να διαδοθούν σε όλους τους Αιγυπτίους. Ο δε Θαμούν τον ρώτησε ποιά ωφέλεια έχει η κάθε τέχνη του και καθώς ο Θευθ τις ανέπτυσσε, εκείνος άλλες κατηγορούσε και άλλες επαινούσε. Και όταν ο Θευθ έφτασε στη γραφή, είπε, Βασιλιά, το μάθημα αυτό θα κάμει τους Αιγύπτιους σοφώτερους και μνημονικότερους, γιατί βρέθηκε το φάρμακο της μνήμης και της σοφίας!

Ο Θαμούν απάντησε… εφευρετικώτατε Θευθ, επειδή είσαι πατήρ των γραμμάτων και διάκεισαι ευνοϊκά προς το έργο σου, είπες αρνητική κρίση προς τη πραγματική δύναμή του. Διότι η γραφή θα παρέχει λησμοσύνη στις ψυχές των μαθητών, επειδή θα παραμεληθεί η εξάσκηση του μνημονικού, διότι έχοντες πεποίθηση και σιγουριά στη γραφή θα θυμούνται τα πράγματα απ’ έξω με ξένα στοιχεία και όχι από από το εσωτερικό τους, την ψυχή τους, οι ίδιοι για τους εαυτούς τους.

Λοιπόν δεν βρήκες το φάρμακο της μνήμης, αλλά της υπόμνησης (10)- (υπενθύμισης)!

Η γραφή παρέχει στους μαθητές φανταστική σοφία και όχι την αλήθεια. Γιατί αναγνώσαντες πολλά βιβλία χωρίς διδασκαλία, θα φανταστούν ότι είναι πολυμαθείς, ενώ ως επί το πλείστον είναι αμαθείς και ανυπόφοροι στις σχέσεις τους, επειδή θα έχουν γίνει αντί σοφών δοκησίσοφοι (11). Αυτός που νομίζει ότι μεταδίδει τέχνην, σημειώνων αυτήν δια γραμμάτων (ο συγγραφέας) και αυτός που παραδέχεται ότι κάτι καθαρόν και ασφαλές αποτέλεσμα προέρχεται από τα γράμματα, είναι γεμάτος από πολλήν απλοϊκότητα και μάλιστα αγνοεί το χρησμό του Άμμωνα, φανταζόμενος ότι οι γραμμένοι λόγοι είναι κάτι περισσότερον από μίαν υπόμνηση σ’ αυτόν που γνωρίζει γι’ αυτά που διαπραγματεύονται τα γραμμένα. Αυτή την έλλειψη έχει η γραφή, την ίδια, αλήθεια, με τη ζωγραφική. Και τα δημιουργήματα της ζωγραφικής, μοιάζουν με ζωντανά, εάν δε τα ρωτήσει κάποιος κάτι, σοβαρά σιωπούν. Το ίδιο και οι γραπτοί λόγοι. Όταν κάτι γραφεί άπαξ, κάθε λόγος είναι παγιωμένος  (σταθερός, μόνιμος, αμετακίνητος) και διαβάζεται παντού ο ίδιος και στους επιστήμονες και στους καλλιτέχνες και στους αγρότες και σ’ εκείνους που δεν αρμόζει καθόλου και δεν γνωρίζει ο λόγος σε ποιούς πρέπει να μιλάει και σε ποιους να σιωπά! Διότι ο γραπτός λόγος, ούτε τον εαυτό του μπορεί να βοηθήσει, ούτε να υπερασπιστεί»! (12).

Ο ΦΑΙΔΡΟΣ

εξυμνεί το προφορικό λόγο  ως τον ΤΕΛΕΙΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟ γιατί φιλοτεχνεί… δημιουργεί έμψυχα έργα… τους μαθητές!                       

Η γραφή, λοιπόν Κώστα μου, είναι υπό-μνηση και  ο γραπτός λόγος είναι πολύ κατώτερος από τον προφορικό λόγο, που σημαίνει ότι και όλα τα αναπαραστατικά κείμενα (λογο-τεχνικά, κιμηματο-γραφικά,  ζωγρα-φικά κλπ. «γιατί αλήθεια όλα αναφέρονται στη γραφή»;) και επομένως όλος ο πολιτισμός να εξαφανιστεί, ένα αγόρι κι ένα κορίτσι θα τον ξαναδημιουργήσουν μέσω του έρωτα… γιατί… «Άνευ της ερωτικής επιπνοίας ουδέν συμβαίνει γίγνεσθαι» ΦΑΙΔΡΟΣ .                                                                                                     

Η γραφή του Εμπειρίκου είναι απόλαυση, όμοια με ερωτική κατάσταση, ατμόσφαιρα με διάχυτο ερωτισμό και νοσταλγία (υπό– μνηση). Σωστά λέει ο Γ. Αριστηνός, ότι η γλώσσα του Εμπειρίκου μοιάζει σαν «ρηματική επένδυση μιας ερωτικής πλησμονής. Η καθαρεύουσα, στην ιστορική της πορεία, υπήρξε συνυφασμένη με την αιδημοσύνη, την απόκρυψη, τη μεταμφίεση» (13).

Και ως προς το ερώτημα που βάζεις: - «τι εκόμισε και τι κομίζει σήμερα εις την τέχνην, ο Εμπειρίκος…»; Σου απαντώ ευθέως…

Επειδή έκανα χρόνια μαθήματα, σε φοιτητές και τους διάβαζα ποιήματα και αποσπάσματα από το «Μεγάλο Ανατολικό», είχα πάθει σοκ από την απελευθέρωση των παιδιών απ’ όλες τις καταπιέσεις (κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές, ψυχολογικές, ερωτικές), τα παιδιά με τα κείμενα του Εμπειρίκου βρισκόντουσαν στην απόλυτη ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ, λες και μια μαγική βέργα τους ακουμπούσε! Η ηδονή που δημιουργούσε ο λόγος του (το ύφος του) ήταν αδια-νόητη! Αυτό και μόνο το ψυχαναλυτικό φαινόμενο δεν είναι απλώς  μετα- μοντέρνο αλλά το «ουσιώδες» που χρειάζεται η ελληνική και η παγκόσμια καταπιεσμένη κοινωνία!  Κώστα μου, τι να σου κάνουν οι «αυτιστικοί» φίλοι σου, ποιητές και οι συν αυτώ (κατεστημένοι κριτικοί)  που «γράφουν για να μην πεθάνουν» και παίρνουν κρατικά βραβεία για να τα κορνιζάρουν, ενώ είναι ήδη νεκροί! Τι τραγικό είναι σήμερα, το 2013,  να κάνεις ανα- παραστατική τέχνη, ψεύτικη,  χωρίς να αγγίζεις τον άλλον, χωρίς να χαϊδεύεις τον άλλον {η πιο σημαντική αίσθηση κατά τον Αριστοτέλη είναι η ΑΦΗ, όλη η φύση κινείται, καταλαβαίνει, προχωράει με αυτή την αίσθηση… από το ρήμα άπτομαι… αγγίζω}… εξ’ ου και το απόσπασμα από το ποίημα «ο Βίος»:

"Όσοι περί πολλά τυρβάζουν, έχοντας στο νου των την δόξαν των προγόνων, ή χρήματα πολλά λίρες, δραχμές, δολλάρια, Χάνουν συχνά την ευκαιρία που τους δίδεται, Δόξαν αληθινήν  π ρ ο σ ω π ι κ ή ν  να αποκτήσουν Και προ παντός χάνουν την ευκαιρίαν, Τον έρωτα  κάνοντας κτήμα των, Την ηδονήν να ζήσουν, Ως κάτι που απ' την δόξαν πολύ πιό πάνω στέκει Και από τον πλούτον και την σοφίαν ακόμη"(14).                                 

Είναι αδιανόητο να λες ότι ο υπερρεαλισμός και ο Εμπειρίκος, δεν έχει «συνεχιστές», ο Αλευράς και οι μαθητές αυτού… τι είναι; Δεν είναι θέμα τεχνοτροπίας, είναι θέμα ζωής… το λέω ξεκάθαρα έχει αλλάξει όλη η ζωή μου και πολλών ανθρώπων που είναι γύρω μου, ρώτα τις γυναίκες που με γνωρίζουν… και δεν είναι θέμα ερωτικής φαντασίωσης, αλλά θέμα ουσιαστικής επανάστασης πάνω στο ύφος, στη γλώσσα, στην  ειρωνεία και τον λεπτό αυτοσαρκασμό (και του Ροΐδη), αλλά προπαντός στη θεματολογία και τη φιλοσοφία των σωμάτων, των ψυχών και του σύμπαντος κόσμου, για την απόλυτη ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ!

Και μερικοί ορισμοί:                                                                                

- ΕΡΩΣ, ΤΟ ΚΙΝΟΥΝ ΑΙΤΙΟΝ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ, ΠΛΑΤΩΝ.                      

- ΕΡΩΣ, ΠΡΩΤΟΝ ΚΙΝΟΥΝ, ΑΚΙΝΗΤΟΝ, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ.

Και τελικά η ποίηση του Εμπειρίκου, είναι η επιμονή για επιθυμία, του ΕΡΩΤΑ και της ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑΣ… και όπως λέει ο Breton:  

«Η ποίηση γίνεται στο κρεβάτι, σαν τον έρωτα. Τα ξέστρωτα σεντόνια είναι η αυγή των πραγμάτων»…(15)

Ο Εμπειρίκος, βλέπει την ποίηση σαν τη ζωή, μια ατέλειωτη «εκδρομή», που μέσα της όλοι  μεγαλώνουμε και ωριμάζουμε:

«Η ποίησις είναι ανάπτυξι στίλβοντος ποδηλάτου. Μέσα της όλοι μεγαλώνουμε. Οι δρόμοι είναι λευκοί. Τ’ άνθη μιλούν. Από τα πέταλά τους αναδύονται συχνά μικρούτσικες παιδίσκες. Η εκδρομή αυτή δεν έχει τέλος» (16)

(1) ΑΝΔΡΕΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΥ,  ΓΡΑΠΤΑ Ή ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ, «Νεοπτόλεμος Α΄, Βασιλεύς  των Ελλήνων», σελ. 153. εκδ. ΑΓΡΑ, 1980.

(2)  Ε.R. Doodds, Οι Έλληνες και το παράλογο, σελ 78, εκδ. Μ. ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ, 1978. 

(3) ΑΝΔΡΕΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΥ,  ΟΚΤΑΝΑ,  ΕΙΣ ΤΗΝ ΟΔΟΝ ΤΩΝ ΦΙΛΕΛΛΗΝΩΝ, σελ. 10, εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ, 1980.

(4)  ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ, Ο ΜΕΓΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ, τόμος 6^ος… σελ. 207- 208 και τόμος 7^ος…σελ. 44, εκδόσεις ΑΓΡΑ, 1992. Σύνθεση: ΝΙΚΟΣ ΑΛΕΥΡΑΣ.

(5) Ευοί… Ευάν: Εκστατική κραυγή του ιερού θιάσου του Διονύσου, των Μαινάδων, εν ώρα χαράς, ενθουσιασμού και οργασμού (όλα καλά… όλα ωραία).

(6) «Γνώθι σαυτόν»… ρήση του Χείλωνα του Λακεδαιμόνιου, που ήταν γραμμένη στα προπύλαια του ιερού των Δελφών.                                                        

(7) Ο Τυφώνας ήταν τέρας, αποτελούμενο από άνθρωπο και θηρία. Κατά τον Ησίοδο, από τους ώμους του εφύοντο εκατό κεφάλια φιδιών!                                     

(8) Πόλη ελληνική στο δέλτα του Νείλου.                                                                      

(9) Θαμούν– Άμμων, εδώ ίσως εννοεί βασιλεύοντα θεό, γιατί δεν είναι δυνατόν άνθρωπος να αντιλέγει θεόν!                                                                                 

(10) Τί συγκλονιστική η αρχαία ελληνική λέξη υπό-μνηση… (η γραφή είναι…) κάτω από τη μνήμη. 

(11) Δοκησίσοφος, από το δοκώ, απλή δοξασία, αυτός που νομίζει ότι είναι σοφός, μωρόσοφος.                         

(12) ΦΑΙΔΡΟΣ, 274 d– 275e.                                                                                

(13)  Γιώργης Αριστηνός, «Επιθυμία και Γλώσσα στο έργο του Α. Εμπειρίκου, Σπείρα, τεύχος 1, Καλοκαίρι 1984, σελ. 48.                                                                 

(14) Ανδρέα Εμπειρίκου, Η ΣΗΜΕΡΟΝ ΩΣ ΑΥΡΙΟΝ ΚΑΙ ΩΣ ΧΘΕΣ, Ο ΒΙΟΣ, σελ.119, εκδόσεις ΑΓΡΑ, 1984.                (15) A. BRETON, «Sur la route de San Romano», Signe ascendant, GALLIMARD/Poesie, Παρίσι, 1979, σελ. 122. 

(16) «O πλόκαμος της Αλταμίρας», Ενδοχώρα, σελ. 107.

ΥΓ.1. Αναφορά και στην ταινία «Τι είναι η ποίησις, κύριε Ανδρέα Εμπειρίκο»; Με τον Καναδό – Κεμπεκιανό καθηγητή των αρχαίων ελληνικών ΖΑΚ ΜΠΟΥΣΑΡ. Αν γίνει αφιέρωμα και ανοιχτεί συζήτηση, μπορεί η ΑΥΓΗ να χαρίσει την ταινία σε DVD, στους αναγνώστες της!

Y.Γ. 2. Μπορείς να αφαιρέσεις ότι θέλεις (και ιδιαίτερα το αναλυτικό κομμάτι για τη γλώσσα, του Φαίδρου), εκτός αν το βάλεις σε συνέχειες!