Συνέβη στην Αθήνα - αφηγήσεις μιας πόλης

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΟΙΡΑ

ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΟΧΑΛΑΣ, ΤΟΝΙΑ ΚΑΦΕΤΖΑΚΗ, Αθήνα. Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία, εκδόσεις βιβλιοπωλείον της Εστίας, σελ. 695

    

Το αφήγημα του Θανάση Γιοχάλα και της Τόνιας Καφετζάκη δεν εστιάζει στο περικλεές παρελθόν της πόλης των Αθηνών. Στην περιγραφή των λαμπρών γνώριμων μνημείων της κλασικής αρχαιότητας και των μεταγενέστερων μεσαιωνικών που προσδίδουν στην πόλη τον διακριτό και αναγνωρίσιμο χαρακτήρα της. Οι συγγραφείς με πυξίδα την ιστορία και τη λογοτεχνία και πλοηγό τη συστηματική επιτόπια παρατήρηση, τη μεθοδική καταγραφή και  τη συλλογή στοιχείων, περιηγούνται την πόλη του παρόντος με διάθεση ανακλητική και διερευνητική. Ιχνηλατούν στον αστικό ιστό τα ποικίλα αρχιτεκτονικά σπαράγματα των νεότερων χρόνων υποδεικνύοντας κυρίως τα διάκενα, τις απουσίες και τις σιωπές. Επισημαίνοντας τις παραφωνίες, τις ρήξεις, τις συνέχειες και τις ασυνέχειες που μαρτυρούν τις συγκρουσιακές διαδικασίες κάτω από τις οποίες η νεαρή πρωτεύουσα του 19ου αιώνα απέκτησε τη φυσιογνωμία της. Στόχος της μελέτης δεν είναι η ανάδειξη του «αξιόμνηστου» και η αρχειοθέτηση των διακεκριμένων αρχιτεκτονικών ή καλλιτεχνικών τεκμηρίων μιας εποχής, αλλά η οικειότητα με τον παλίμψηστο χαρακτήρα της πόλης και τη συνθήκη διαρκούς μετασχηματισμού της στο χρόνο.

Οι συγγραφείς επιλέγοντας, αξιολογώντας και παραθέτοντας στοιχεία από ένα ευρύ φάσμα κειμένων διαμορφώνουν ένα πολυφωνικό σώμα αναφορών. Συνθέτοντας ποικίλες ψηφίδες γραπτού λόγου (αποσπάσματα ιστορικών, αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών μελετών, αστικών βιογραφιών, στιχουργημάτων, λογοτεχνικών αφηγήσεων, μαρτυριών, χρονογραφημάτων, δημοσιευμάτων του ημερήσιου και περιοδικού τύπου) επιχειρούν μια πολυσυλλεκτική αφήγηση της πόλης και όχι ένα συνεπές στις προθέσεις και στους σκοπούς ιστορικό, κοινωνικό και πολιτικό δοκίμιο. Ανασκάπτουν την υλική επιφάνεια του αθηναϊκού άστεως για να φέρουν στο φως τις συσσωρευμένες στιβάδες του ιστορικού χρόνου. Ανασύρουν συμβάντα, σκηνές και πρακτικές της καθημερινότητας. Ανακαλούν πρόσωπα, τοπωνύμια και μύθους, τελέσεις, επεισόδια και παραλειπόμενα από την παρελθούσα ζωή μιας «άλλης» πόλης, ξεχασμένης και εν πολλοίς άγνωστης στους σημερινούς κατοίκους της.

Το ενδιαφέρον, ευανάγνωστο και εύχρηστο αυτό συγγραφικό πόνημα δεν είναι ένα επιστημονικό εγχειρίδιο που απευθύνεται αποκλειστικά σε ένα ειδικό κοινό. Χωρίς να είναι οδηγός πόλης, αφού έχει ένα μεγαλύτερο εύρος «χρήσης» από την υπόδειξη τουριστικών διαδρομών, την ξενάγηση και την εγκυκλοπαιδική πληροφόρηση, απευθύνεται στον κάτοικο, τον περιηγητή, τον επισκέπτη που αναζητά να συνδέσει το παρελθόν και το παρόν της πολύτροπης πολιτείας των αντινομιών, των πολλών προσωπείων και των αδιόρατων αντιφατικών όψεων.

Διαβάζεται με πολλούς τρόπους: Συνεχώς σαν εξιστόρηση της περίπλοκης διαδρομής μέσα στο χρόνο μιας πόλης/μυθιστορηματικής περσόνας, αλλά και ασυνεχώς με επιλεκτικές και αποσπασματικές αναγνώσεις, αφού η αφήγηση της πόλης γίνεται μέσα από τη συγκρότηση αστικών υποσυνόλων που παρουσιάζουν οργανικές συγγένειες και κοινά χαρακτηριστικά. Το βιβλίο οργανώνεται σε έντεκα κεφάλαια/οδοιπορικά που μας ξεναγούν στους διαφορετικούς τομείς της πόλης οδηγώντας μας ακτινωτά από το γεωμετρικό κέντρο του λόφου της Ακροπόλεως στην Παλιά Πόλη, την Πλάκα το Μοναστηράκι και τη συνοικία του Ψυρρή, στο εμπορικό κέντρο που οργανώνεται γύρω από τις οδούς Ερμού, Αιόλου, Αθηνάς και την Πλατεία Κοτζιά, στις εμβληματικές πλατείες της πρωτεύουσας, Συντάγματος και Ομονοίας, στις πέραν της οδού Ακαδημίας συνοικίες του Κολωνακίου, των Εξαρχείων, της Νεάπολης, των Αμπελοκήπων και του Γουδή. Και ακολούθως προς τις εκάστοτε αστικές παρυφές: το δυτικό τμήμα της πόλης, την οδό Πειραιώς, τον Ελαιώνα και την «παριλίσσια» Αθήνα. Με κατεύθυνση προς τη θάλασσα ή προς τα περιβόλια και τις εξοχές στα Πατήσια. Του κυρίως κειμένου προηγούνται ο πρόλογος και μια σύντομη και περιεκτική αναδρομή που αποκαθιστά την ιστορική συνέχεια καθώς διατρέχει τις σημαντικές περιόδους της Αθήνας, άλλες γνωστές και άλλες άγνωστες στο ευρύ κοινό και έπονται ένα παράρτημα με ξεχωριστές θεματικές ενότητες, οι βιβλιογραφικές αναφορές και ένα χρήσιμο ευρετήριο τοπωνυμίων, προσώπων, κτιρίων, οδών κλπ.

Στο βιβλίο η προσέγγιση της πόλης είναι περιπατητική. Ο αναγνώστης/διαβάτης ακολουθεί τα ίχνη που αφήνουν στον αστικό χάρτη οι αναφορές των συγγραφέων και οι οδοιπορικές αφηγήσεις των ανθολογημένων κειμένων. Δια μέσου αυτών ιδιοποιείται την πόλη, καθώς ένα σύνολο από κοινωνικά μοντέλα, πολιτιστικές χρήσεις, προσωπικούς συντελεστές και σκόρπιους σημασιολογικούς τόπους διαμορφώνουν τις πολλαπλές ταυτότητες της και εμψυχώνουν τον αστικό χώρο παράγοντας μια παράλληλη γεωγραφία και μια άλλη χωρικότητα. Τη δυναμική χωρικότητα της κατοικημένης πόλης που διαφοροποιείται κάθετα από αυτήν της πολεοδομικής οργάνωσης. Ενός μορφώματος σε διαρκή μεταβολή και όχι ενός μουσειακού συνόλου. Ο αναγνώστης λοιπόν περιπλανάται στους αθηναϊκούς μικρόκοσμους με οδηγό τη λογοτεχνική αφήγηση συσχετίζοντας χώρους γεγονότα και ανθρώπους. Βαδίζει στους δρόμους που για πρώτη φορά ασφαλτοστρώνονται παρακολουθώντας πλανόδιους θαυματοποιούς, θεραπευτές και αθλητές. Συνωστίζεται στις αγορές και στα παζάρια. Μπαίνει στα δυτικότροπα ή ανατολίτικα καφενεία πόλους έλξης για τον ανδρικό πληθυσμό και στα φαρμακεία τόπους διάδοσης και εκκόλαψης ιδεών, αναζητώντας τους αστικούς χώρους στους οποίους λαμβάνουν χώρα οι κοινωνικές ζυμώσεις, οι πολιτικές συγκρούσεις και οι πολιτιστικές αλληλεπιδράσεις των διαφορετικών κοινωνικών ομάδων. Επισκέπτεται τα πρώτα ζαχαροπλαστεία, βιβλιοπωλεία, εστιατόρια, θέατρα συναντώντας ένα πλήθος ζωντανό και ετερόκλητο που εκτός από τους γκάγκαρους Αθηναίους, αυτούς που διεκδικούν τα εύσημα της εντοπιότητας, περιλαμβάνει εσωτερικούς μετανάστες, εκλεπτυσμένους φραγκοφορεμένους δανδήδες και αψίκορους φουστανελοφόρους πολέμαρχους. Ανατολίτες εμπόρους, Ιταλούς θεατρώνες, Βαυαρούς αρχιτέκτονες και βιβλιοπώλες, Γάλλους ξενοδόχους, Άγγλους φιλέλληνες και Μαλτέζους αχθοφόρους. Φθηνά εργατικά χέρια που συρρέουν στην υπό ανοικοδόμηση πρωτεύουσα αναλαμβάνοντας τη μεταφορά αγαθών και ανθρώπων στην πλάτη τους. Των κομψών λόγου χάρη κυριών που δεν ήθελαν να λερώνουν τα μποτίνια τους στους λασπωμένους δρόμους.

Τα λογοτεχνικά παραθέματα ανθολογημένα με γνώση και μεθοδικότητα, συνθέτουν ένα γλαφυρό και πολύχρωμο αστικό πανόραμα. Ένα σύνολο γραπτών μαρτυριών, καταθέσεων και υποτυπώσεων από συγγραφείς με διαφορετικά ιδεολογικοπολιτικά φίλτρα και θεματικές στοχεύσεις, δεν επιβεβαιώνουν απλώς το «πραγματικό», αλλά ερμηνεύουν και ανακατασκευάζουν τη ζωή της πόλης με μια αποκαλυπτική διαύγεια, δίνοντας δείγματα διαχείρισης του κοινωνικού χώρου. Ένα σύνολο από λογοτεχνικές αναπαραστάσεις, που δεν αποσκοπούν στην επαλήθευση αλλά στον ευρύ εμπλουτισμό της αντίληψης μας για την πόλη, διανοίγουν μονοπάτια στους αστικούς λαβυρίνθους, προσφέροντας στον αναγνώστη μια απολαυστική «ανθρωπολογική», ποιητική και μυθική εμπειρία της Αθήνας.

Η Μαρία Μοίρα είναι αρχιτέκτονας και διδάσκει στο ΤΕΙ της Αθήνας

Λάδι σε μουσαμά,60x60