23/4/17

Οι κληρονόμοι του Καβάφη

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ

Ο συγγραφέας Τάκης Θεοδωρόπουλος είναι ένας εγγράμματος άνθρωπος. Ο ίδιος βέβαια έχει επιλέξει να ξιφουλκεί καθημερινώς από τη στήλη του και να αυτοκαταργείται, αφού το γαρ πολύ της πολιτικής εμπάθειας γεννά παραφροσύνη (για να παραφράσουμε το τραγούδι του φίλου του, Μάνου Χατζιδάκι). Αλλά ένας εγγράμματος άνθρωπος, όσο και αν πολιτικά εκτίθεται, παραμένει εγγράμματος. Και, κατά καιρούς, μας δίνει κάποια κείμενα τα οποία όντως αντιστοιχούν στην παιδεία του.
Ένα από αυτά ήταν στο φύλλο του Πάσχα της Καθημερινής, απ’ όπου αντλώ το εξής απόσπασμα: «Ο​​ Αντρέ Μαλρό έλεγε πως τον πολιτισμό δεν τον κληρονομείς. Τον πολιτισμό τον κατακτάς. Τον πολιτισμό τον κατακτάς μέσω των έργων σου. Είναι η μεγαλύτερη παγίδα που έστησε η σύγχρονη Ελλάδα στον εαυτό της. Επειδή είδε το φως της Ιστορίας μέσα στα ερείπια του κλασικού πολιτισμού και επειδή η γλώσσα που μιλάει είναι παιδί των αρχαίων ελληνικών, θεώρησε πως είναι ο μόνος νόμιμος κληρονόμος της ελληνικής αρχαιότητας. Πολλά έχουν γραφτεί για την ψυχική δυσπλασία που δημιούργησε το αίσθημα του κληρονόμου στη συλλογική μας συνείδηση. Το σύνδρομο είχε καταστροφικά αποτελέσματα, ορατά διά γυμνού οφθαλμού, κυρίως στην εκπαίδευση. Η αδυναμία να διδαχθούν η ελληνική γλώσσα και η ελληνική σκέψη με δημιουργικό τρόπο δεν έχει ακόμη ξεπερασθεί μετά δύο αιώνες ύπαρξης του ελληνικού κράτους. Δεν είναι τυχαίο πως τον 19ο και τον 20ό αιώνα ελάχιστοι Έλληνες μελετητές έχουν βρει τη θέση τους σε ένα ευρωπαϊκό στερέωμα που δεν έπαψε να παράγει σκέψη για την κλασική αρχαιότητα».
Αυτό είναι το επιχείρημα/πρόταγμα του κειμένου του, ενώ η αφορμή, και η στόχευση, είναι η τύχη του πολύπαθου αρχείου Καβάφη, το οποίο επί δεκαετίες σέρνεται ανάμεσα σε αξιώσεις κληρονόμων και αγοραστών και δικαστικές απαγορεύσεις. Πλέον το αρχείο ανήκει στο Ίδρυμα Ωνάση (Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών), αλλά οι αξιώσεις ιδιοκτησίας, και οι συνακόλουθες απαγορεύσεις, συνεχίζουν να εγείρονται, σαν να μην άλλαξε τίποτα. Λες και δεν έχει ακόμη ανακαλυφθεί η τεχνική της ανάρτησης, των ήδη σκαναρισμένων καταλοίπων του Καβάφη, στην ιστοσελίδα του ιδρύματος. Εσχάτως μάλιστα υπήρξε έντονη αντιπαράθεση από τις σελίδες του ARB, σχετικά με το θέμα και τις εξουσίες του διαχειριστή του αρχείου.

Προσυπογράφω λοιπόν και τη θέση του Θεοδωρόπουλου: «Το υλικό σώμα του αρχείου ανήκει στη Στέγη. Τα πνευματικά του δικαιώματα, όμως, ανήκουν στους μελετητές, και κατ’ επέκταση στους αναγνώστες. Είναι η διαφορά ανάμεσα στα μάρμαρα των ερειπίων και στα πνευματικά τους δικαιώματα.»
Παρ’ όλα αυτά, προσωπικά δεν εξοργίζομαι. Εκτός από την ποίηση, νεοελληνική και παγκόσμια, που συνεχίζει να συνομιλεί και να αρδεύεται από το καβαφικό έργο, και η καβαφική φιλολογία ανθεί, και συνεχίζει να μας δίνει καρπούς, απρόσιτους για τους κλειδοκράτορες των ερειπίων. Παράδειγμα, το κείμενο της Τζίνας Πολίτη τη μέρα του Πάσχα, εδώ στις «Αναγνώσεις», με τον πολλαπλώς σημαίνοντα τίτλο, «Η ποιητική της ανασκαφής και της μετάβασης. Σχεδίασμα ανάγνωσης του καβαφικού έργου», μια φιλολογικά και θεωρητικά πρωτότυπη προσέγγιση, που συγκροτήθηκε με βάση μόνο γνωστά καβαφικά κείμενα. Όσον δε αφορά το αρχείο Καβάφη, την απάντηση την έχει δώσει εδώ και χρόνια η πρακτική του Γιάννη Δάλλα, επί Γ. Π. Σαββίδη (δηλ. επί ιδιοκτησίας του αρχείου εκ μέρους του): έχουν καταγραφεί σπαρταριστά στιγμιότυπα, για το πώς ο μελετητής Δάλλας εντόπιζε, μέσα στον ωκεανό του γραπτού σώματος των ιστορικών και φιλολογικών πηγών, αφανείς συνομιλίες των καβαφικών ποιημάτων, και, στη συνέχεια, περνούσε μια βόλτα από το αρχείο, όπου απλώς έδινε την πληροφορία στον κλειδοκράτορα και χαμογελαστός περίμενε την επιβεβαίωσή της από τα κατάλοιπα – και έφευγε, πάλι χαμογελαστός, μη διεκδικώντας καν την ανακοίνωσή της... 

Μαρία Χατζηνικολάου, «Αντάμωση», ζωγραφική σε τζάμι και εκτύπωση σε αρχειακό χαρτί, 50 x 50 εκ., από την έκθεση με τίτλο Life Patterns που πραγματοποιείται στο Χώρο Τέχνης “δ.”  (Χατζηαργύρη  4, Βόλος). Μέχρι 29/4

Δεν υπάρχουν σχόλια: